بیست و هشتم اردیبهشت روز حکیم عمر خیام نیشابوری

علیرضا جعفر پور(واثق)؛شاعر،محقق ادبی
▫️حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری در بیست وهشتم اردیبهشت ماه ۴۲۷ هجری قمری درشهر نیشابور دیده به جهان گشود و در دوازده آذرماه ۵۱۰ هجری وفات یافت. او حکیمی فرزانه، نابغه ای تیز هوش، ریاضی دان و منجمی بزرگ و یکی از بزرگترین رباعی سرایان ایران در قرن ۵و۶ هجری بود.هرچند پایگاه علمی خیام بواسطه تبحر او در فلسفه، نجوم و ریاضیات بالاتر ازجایگاه ادبی اوست ولی آوازه او در باب رباعیات شهرت حهانی دارد.رباعیات خیام توسط فیتز جرالد به انگلیسی ترجمه شده و در دسترس جهانیان قرارگرفته است و این باعث گردیده تا نام خیام در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر،دانته و گوته قرارگیرد.
▫️از استادان برجسته او می توان از امام موفق نیشابوری نام برد.خیام بیش از هرچیز به فلسفه مشغول بود و به افکار و عقاید فلاسفه یونان اعتقاد بسیار داشت به ویژه در حکمت و فلسفه پیرو شیخ الرئیس ابوعلی سینا بود.
▫️خیام درنجوم مهارتی تمام داشت او در رصدخانه اصفهان به تحقیقات نجوم پرداخت. تقویم جلالی که سال شمسی برابر ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و۴۵ ثانیه است از ابداعات اوست. وی برای نخستین بار در تاریخ ریاضی معادله های درجه اول تا سوم را دسته بندی کرد سپس با استفاده از ترسیمات هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی توانست برای تمام آنها راه حل کلی ارائه دهد.
▫️خیام به تدریس و نوشتن کتاب رغبت چندانی نداشت دلیل این امر شاید اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان سلجوقیان است که تدریس و بحث درمورد فلسفه با مخالفت شدید دستگاه حکومت آن زمان مواجه بوده است با این وجود آثار ارزشمندی از این حکیم بزرگ برجای مانده است که به لاتین ترجمه شده و مورد توجه اروپائیان قرارگرفته است. آثاری مانند رساله فی براهین الجبر و المقابله، نوروزنامه، رباعیات، عیون الحکمه، رساله هایی در زمینه های مکانیک و هیدروستاتیک، رساله ای درمورد هندسه اقلیدس و … از استعداد شگرف و هوش سرشار او نشات گرفته است.
▫️حکیم نیشابور همان قدر که به شادی و لذت بردن از دنیا اهمیت می دهد همان اندازه نیز از مرگ و نیستی سخن به میان می آورد شاید به این دلیل که نمی خواهد مخاطبش در شادی کامل غرق گردد و از نیستی دنیا غافل شود. او نوش و نیش را به زیبایی درکنار هم قرار می دهد و عاقبت زیباترین و متکامل ترین مخلوقات خداوند که پروردگار عالمیان برای خلقت او ” فتبارک الله احسن الخالقین” می گوید و فرشتگان بر او سجده می کنند را مرگ می داند. دو رباعی از این حکیم بزرگ بیانگر صحت این موضوع است:
جامی است که عقل آفرین می زندش
صد بوسه زمهر بر جبین می زندش
این کوزه گر دهر چنین جام لطیف
می سازد و باز بر زمین می زندش

ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست
بی باده گلرنگ نمی باید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزه خاک ما تماشاگه کیست